MISIR’DA FRANSA’YA KARŞI İLK ASKERİ EYLEM: İSKENDERİYE HAREKÂTI VE KÖSE MUSTAFA PAŞA (1799)

18. yüzyıl Osmanlı Devleti adına ön görülemeyen hadiselerle sona ermiştir. Nitekim yüzyıl, Ziştovi ve Yaş anlaşmalarının getirdiği siyasi denklem içinde sona ermek üzereyken Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü tekrardan tehdit altına girmiştir. Ancak bu sefer Osmanlı Devleti’nin egemenlik haklarına karşı tehdidin kaynağı geleneksel olarak Rusya ya da Avusturya değildir. Bu tehdit doğrudan kadim dost olarak düşünülen Fransa’dan gelmektedir. Fransa, ihtilal sonrası yayılmacı politikalarına hız verdi ve bu doğrultuda gerek kıta Avrupa’sında gerekse denizaşırı topraklarda ulusal çıkarları doğrultusunda harekete geçti. Bu bağlamda Fransa, Campo Formio anlaşması ile kıta Avrupa’sında baskın güç oldu ve bu askeri gücünü Hindistan sömürgelerine giden yolu denetim altına almak için kullanmak istedi. Bu minvalde Napolyon Bonapart komutasında büyük bir donanma Temmuz 1798’de İskenderiye’ye ulaştı ve Mısır, Fransa tarafından işgal edildi. Mısır’ın kadim dost Fransa tarafından işgal edilmesi, Osmanlı kamuoyunda bir infial yarattı. Ancak Bâbıâli, işgal haberi karşısında Fransa’ya direkt savaş ilan etmeyerek süreci itidalli yönetmek istedi. Zira o an için devlet tüm imkanlarını Vidin’deki Pazvandoğlu Osman isyanına kanalize etmiş haldeydi. Bunun yanında Fransa’ya karşı askeri bir hazırlık için zamana da ihtiyaç vardı. Ayrıca Fransa’ya karşı uluslararası destek temin etmek son derece önemliydi. Bâbıâli, iç politikada Pazvandoğlu Osman meselesini bir yola koyması ve İngiltere ile Rusya ittifakları sonrasında Fransa’ya karşı yoğun bir askeri hazırlığa girdi. Bu kapsamda Mısır ve İskenderiye seraskerlikleri oluşturularak, Napolyon Bonapart’a karşı ilk askeri teşekkül vücuda getirildi. Mısır ve İskenderiye seraskerlikleri için isimler değişirken nihai olarak Mısır seraskerliğine Cezzar Ahmed Paşa, İskenderiye seraskerliğine ise Köse Mustafa Paşa tayin edildi. Bâbıâli’nin planına göre İskenderiye seraskeri Köse Mustafa Paşa, donanma ile İskenderiye’ye gidecek ve burada yapacağı bir çıkarma harekâtıyla şehri Fransız güçlerinin elinden alacaktı. Köse Mustafa Paşa, İskenderiye’de görevini ifa ettikten sonra Mısır seraskeri Cezzar Ahmed Paşa ile birleşecek ve iki kuvvet Kahire’yi ele geçirecekti. Bu doğrultuda Köse Mustafa Paşa altı aylık bir hazırlık ardından seksen parçalık bir donanmayla 10 Temmuz 1799’da Finike’den harekete geçti. İskenderiye’deki Fransız güçlerinin mevcut durumu o mahale bir çıkarma yapmaya uygun değildi. Nitekim Köse Mustafa Paşa, İskenderiye’deki Fransız güçlerinin durumu hakkında yaptırdığı bir istihbarat çalışmasıyla bu gerçeği kavradı. Bu sebeple çıkarmanın hedefi İskenderiye’nin doğusunda kalan Ebukır’a yöneldi. Osmanlı birlikleri tarafından 17 Temmuz’da başarılı bir çıkarma harekâtı gerçekleştirildi. Aynı gün Ebukır kalesi ve tabyası ele geçirilerek Fransız birlikleri esir edildi. Bu bağlamda Mısır’daki Fransız birliklerine karşı düzenlenen ilk harekât başarılı olmuş ve bu durum başkentte de büyük bir sevinç yaratmıştı. Ancak Köse Mustafa Paşa’nın İskenderiye üzerine ilerleyememesi, ordunun eksiklikleri ve Cezzar Ahmed Paşa ile koordineli hareket imkanı bulamaması zaferden hezimete giden bir yol açtı. Nitekim 25 Temmuz günü Ebukır’da meydana gelen savaşta Osmanlı birlikleri hezimete uğradı ve Köse Mustafa Paşa esir düştü. Böylelikle Fransa’ya karşı başlatılan ilk askeri harekât facia ile sonuçlanmış oldu. Köse Mustafa Paşa’nın seraskerlik görevi sona ermiş olmasına rağmen Yusuf Ziya Paşa ve General Kleber arasındaki diplomatik ilişkilerde gayr-i resmi müşavirlik yaptı. Köse Mustafa Paşa, 28 Haziran 1800’de Dimyad’da önemli bir Fransız bürokrata karşılık esir değişiminde kullanılmadan hemen önce vefat etti. Bu noktada vefat edene kadar Mısır meselesinde etkin bir rol oynadı.