Türkiye'de Sosyal Yardım ve İstihdam İlişkisinin Güncel Boyutları: Kurumsal ve Sosyolojik Bir Çözümleme

Abstract

Bu çalışma, Türkiye'de sosyal yardım ve istihdam arasındaki ilişkinin güncel yönelimlerini kurumsal ve sosyolojik boyutları bakımından ele almayı hedeflemektedir. Türkiye'de sosyal yardımlar, -küresel bir eğilimin parçası olarak- sosyal politika içerisinde gerek paradigma gerekse pratik düzeyinde öne çıkmaktadır. Bu süreçte, sosyal yardımlardan yararlanan hanehalkı sayısı artış göstermiş ve yardımlar, giderek daha fazla sayıda hanehalkının geçim örüntüsünün bir parçası haline gelmiştir. Diğer taraftan, hanehalklarının geçim örüntüsü, nakit gereksinimi temelinde, istihdama katılım biçimlerine daha da açık bir nitelik kazanmıştır. Bu olgu, sosyal yardımları aynı zamanda, emek gücünün yeniden üretimine ilişkin maliyetlerin kamusallaştırılması bakımından bir işgücü piyasası ve ücret ilişkisi biçimine de büründürmektedir. Ücret dışı bir gelir türü ve geçim aracı olarak sosyal yardımlar, fiyatlandırılmamış bir geçim alanı yaratarak emek gücünün ve hanenin yeniden üretimine eklemlenmektedir. Bu ilişki biçimi ise, bir yandan sosyal yardımlara bir işgücü piyasası kurumu karakteri kazandırırken diğer yandan sosyal yardım alanların istihdama katılım biçimlerini de gündeme taşımaktadır. Bu gelişmeler, aktif işgücü piyasası ve sosyal koruma politikaları arasındaki ilişkinin güçlenmesiyle birleşerek, sosyal yardım ve istihdam arasındaki ilişki olarak kurumsal karşılığını bulan sosyal politika gündemini hükümetin ve akademinin gündemine daha fazla sokmuştur Sosyal yardım ve istihdam arasındaki ilişkiyi gündemine alan çalışmalar, konunun kurumsal gelişim yönüne odaklanmakta; bu ilişkinin gerçekleşme biçimini çoğunlukla göz ardı etmektedir. Bu nedenle çalışmada, sosyal yardım ve istihdam ilişkisindeki kurumsal yapının pratikteki gerçekleşme biçimine ilişkin kimi gözlemler paylaşılacaktır. Çalışmada, sosyal yardım türleri, gelir ve sosyal sigorta yoklamasına dönük olarak özgün bir tasnife tabi tutulacaktır. Bu yardımlardan yararlanabilecek hanehalkı tipleri de işgücü piyasası ve istihdam ile olan bağları temelinde belirlenecektir. Çalışmanın temel argümanı, Türkiye'de sosyal yardımların, temel yönelimler, ihtiyaç tespiti yöntemleri ve miktar ve süre bakımından, istihdama katılıma dönük olarak yapıldığı savıdır. Bu çerçevede, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının, bir tür işgücü piyasası kurumu olarak çalışmakta ve işlev görmekte olduğu öne sürülecektir. Bu, sosyal yardım ve istihdam ilişkisinin kurumsal yönüdür. Sosyal yardım ve istihdam ilişkisinde, bir kategori olarak işgücü piyasasının belirlenimi hanehalkları açısından da geçerlidir. Türkiye'nin sosyal politika gündeminde neo-liberal aktifleşme stratejileri biçiminde açığa çıkan işçileşme süreçlerinin gerçekleşme biçimi, hanehalkları açısından emek gücünün yeniden üretimini, ücret gelirinin yanı sıra sosyal yardım gibi ücret dışı bir gelir türü ve geçim aracı ile sağlama örüntüsünü belirginleştirmiştir. Çalışmada hanehalklarına sosyal yardım alma özelliği kazandıran temel sürecin, işgücü piyasası dinamikleri etrafında oluştuğu da belirtilecektir. Bu ise, sosyal yardım ve istihdam ilişkisinin sosyolojik yönünü oluşturmaktadır. Çalışma, sosyal yardım ve istihdam arasındaki ilişkinin kuramsal temellerinin belirlenmesi üstüne kuruludur. Bu temelde, çalışmada, ilk olarak, sosyal yardım ve istihdam ilişkisinin kurumsal boyutta temel yönelimleri, sosyal yardım tür ve uygulamalarına dönük güncel gelişmeler ve politika belgeleri temelinde betimlenecektir. İkinci olarak ise, bu politika paketi çerçevesi içerisinde, sosyal yardım ve istihdam ilişkisinin kurumsal ve sosyolojik gelişimi, kimi gözlemler etrafında tartışılacaktır. Bu tartışma, Ankara ilinde sosyal yardımlar üzerine tamamlanmış bir çalışmadaki temel gözlem ve bulgulara dayanarak yürütülecektir.

This article aims to address the current tendencies of the relationship between social assistance and employment with respect to its institutional and sociologic dimensions. Social assistance in Turkey -as a part of a global tendency- has become prominent in social policy at a level of both paradigm and practice. In this process, the number of social assistance recipient households have increased and social assistance has gradually become a part of the subsistence pattern for more and more households. On the other hand, the subsistence pattern of households has acquired a character that is more open to the types of employment participation due to cash need. This phenomenon turns social assistance into a type of labour market and wage relation in terms of the deprivatization of the reproduction of labour power cost. Social assistance as a non wage type of income and means of support integrates into the reproduction of labour power and household through creating an unpriced subsistence sphere. This type of relationship, on the one hand, equips social assistance with a labour market character and on the other hand, brings forth types of employment participation onto the agenda. These developments, combined with the deepening relationship between active labour market policies and social protection policies, make this social policy agenda which is institutionalised as the relationship between social assistance and employment a current issue both for the government and the academic world. The literature on the relationship between social assistance and employment focuses on the institutional development aspect of the issue and mainly ignores the form of realization of this relationship. Therefore, in this article, some observations on the form of realization of the relationship between social assistance and employment in practice will be shared. Social assistance schemes will be classified in terms of income and social insurance test. Also household types who would be able to benefit from those schemes will be identified based on their bonds to labour market and employment. The main argument of this article is that social assistance practices in Turkey are implemented for participation of households to labour market in terms of basic orientations, methods of means testing and amount and duration. In this framework, it will be argued that Social Cooperation and Solidarity Foundations work and function as a kind of labour market institution. This is the institutional facet of the relationship between social assistance and employment. The determination of labour market as a category in the relationship between social assistance and employment is also valid for households. The form of realization of the proletarianization processes which is revealed as neo-liberal activation strategies in the social policy agenda of Turkey, make explicit the pattern of reproduction of labour power for households through social assistance such as a non wage type of income and means of support besides wage income. In this article, it will be stated that the main process which makes households into social assistance recipients comes into existence through labour market dynamics. This is the sociological facet of the relationship between social assistance and employment.The article is grounded on the identification of the theoretical bases of the relationship between social assistance and employment. On this basis, first, the main tendencies in the institutional dimension of the relationship between social assistance and employment will be depicted based upon current developments concerning social assistance types and practices and policy papers. Second, as part of this policy package, the institutional and sociological development of the relationship between social assistance and employment will be discussed through some observations. This discussion will be conducted with respect to observations and findings in a completed resarch on social assistance in Ankara.