Edebiyatın Hafızası Metinlerarasılık: Ferhunde Kalfa’dan Mücella’ya

Abstract

Bu çalışmada metinlerarasılık konusunda iki farklı kuramcının görüşlerinden hareket edilerek Halit Ziya Uşaklıgil’in Ferhunde Kalfa ve Nazan Bekiroğlu’nun Mücella isimli eserleri incelenmiştir. Metinlerarası ilişki, edebi gelenek içinde hayranlıkla okunan, okurların edebi hafızasında yer eden bir metnin tekrar hatırlanmasını sağlar ve onu tekrar bir edebiyat nesnesine dönüştürür. Bu açıdan makale bir yandan kuramsal olarak Michael Riffaterre’in metinlerarası “anlam” (sens) ve “anlamlama” (signifiance) olgularının oluşumu ve metinlerarasılığın bulgulanmasında okuyucuya düşen görevi; diğer yandan Gérard Genette’in metinlerarası ilişkiler yöntemini ele almaktadır. Yazınsal metin, tek başına var olmuş, öncesi ve sonrası olmayan bir varlık olarak okurun karşısında durmamaktadır. Açıkça kendinden önceki pek çok metnin, farklı bir anlam alanında, farklı bir gönderge döngüsünde ortaya çıkması, göndergeleri ve bileşenleri çözümleme, anlama, onları yaşama aktarmada belli bir çaba gerektirmektedir. Metinlerarasılık, uzak veya yakın geçmiş zamanda yazılmış bir metnin ya da birden fazla metnin yeni bir metne kaynaklık teşkil etmesi açısından edebiyatın hafızası işleviyle karşımıza çıkmaktadır. Bu, metinler arası izlenen hafıza aktarımının çizgisi, belli bir dizge içerisinde sosyolojik olarak farklı anlamlar da yaratmaktadır. Edebiyat metnini zenginleştiren ve ona değer katan bu yöntem, metni bir sürecin parçası gibi algılamamızı da sağlamaktadır. Genette’in gönderge metin üzerinde değiştirimlerin / dönüştürümlerin biçimsel ve izleksel açıdan nasıl belirlediği araştırılarak örnek metinler üzerinde uygulanmıştır. Riffaterre’in “anlamlama” sürecinin alımlama estetiği ile özdeşleşen yönüne değinilmiş ve Genette’in benöyküsel dönüşüm (transposition homodiégétique) adını verdiği durumun “anlamlama”dan farkı konusunda çıkarımlarda bulunulmuştur.

The present work aims to examine two works, Ferhunde Kalfa by Halit Ziya Uşaklıgil and Mücella by Nazan Bekiroğlu, based on Michael Rifaterre and Gérard Genette's views on intertextuality. The intertextual relationship allows a text, whose place of choice in the literary tradition ensures its durability in the memory of the reader, to return to the memory of it. The literary text is not presented to readers as if it existed in isolation or was preceded or followed by anything. The appearance of a large number of texts preceding it in a different semantic field, or in a different reference circle, requires a certain effort to resolve referents and components, to grasp them and to apply them to life. From this angle, on the one hand it is sought in this study, to determine the genesis of the idea of meaning and intertextual significance, as conceived by Michael Rifaterre, on the other hand to understand the method of intertextual relations according to Genette who defines a text in terms of transpositions / transformations from the formal and thematic angle. This study applies the same method to the two texts mentioned above. The process of Rifaterre's "signifiance", which is identified with the aesthetics of the reception, was evoked and some results were obtained with regard to the distinction established by Gérard Genette, between what he calls "homodiégétique transposition" and "signifiance".