X Ve Xı. Yüzyılda İslam Felsefesinde Yapılan Adâlet Taksimleri: Fārābī, Ebū’l-Hasan El-Āmirī, İbn Miskeveyh Ve Rāġıp El-İsfehānī Örneği

Abstract

Adâlet, insanlık tarihi boyunca üzerinde en çok durulan kavramlardan biri olmuştur. Adâlet farklı anlam ve görünümleriyle incelenmiş olmasına rağmen tanımlanması konusunda bir uzlaşı sağlanmış değildir. Adâlet üzerine yapılan ayrımlar ise bu kavramın anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Felsefede ilk sistemli adâlet ayrımının Aristoteles (ö. m.ö. 322) ile başladığı söylenebilir. Aristoteles’in dağıtıcı ve düzeltici adâlet ayrımı sonraki filozoflar tarafından da benimsenmiştir. F?r?b? (ö. 339/950), Eb?’l-Hasan el-?mir? (ö. 381/992) ve İbn Miskeveyh (ö. 421/1030) Aristoteles’in bu ayrımını benimsemişlerdir. Bunun yanı sıra F?r?b?’nin tabi? adâleti, R??ıp el-İsfeh?n?’nin (ö. 5./11. Yüzyılın ilk çeyreği) mutlâk ve mukayyed adâlet ayrımı ve İbn Miskeveyh’in tabi?, vaz??, i?tiy?r? ve İl?h? adâleti bu filozoflara özgün ayrımlardır. Zikredilen İslam filozoflarının adâlet taksimleri kendilerinden sonra gelen bazı filozoflar tarafından da benimsenmiştir. Ayrıca bu makalede İbn Miskeveyh’in dörtlü adâlet ayrımı ile Batı Orta çağ filozofu Thomas Aquinas’ın (ö. 1274) dörtlü yasa ayrımı konusundaki benzerliğe de dikkat çekilmiştir.

The justice has been one of the most cited concepts throughout human history. Although the justice has been examined with different meanings and appearances, no consensus has been reached on its definition. The distinctions made on justice make it easier to understand. It can be said that the first systematic classification of justice in philosophy started with Aristotle (d. 322 BC). Aristotle's classification of distributive and rectificatory justice has been adopted by subsequent philosophers. al-Fârâbî (d. 339/950), al-Âmîrî (d. 381/992) and Ibn Miskawayh (d. 421/1030) have adopted this classification of Aristotle. al-Fârâbî's natural justice, Raghıp al-Isfehânî's (the first quarter of the 11th century) absolute and qualified justice classification, and Ibn Miskawayh's natural, legal, optional and Divine justice are the original classification of these philosophers. These justice classification of Islamic philosophers who are mentioned have also been adopted by philosophers who have follow them. In addition, the similarites between Ibn Miskawayh's four justice classification and Western Medieval philosopher Thomas Aquinas’s (d. 1274) four law distinctions were also noted in this article.