Yabani ayçiçeği türlerinin morfolojik, fizyolojik özelliklerinin belirlenmesi ve kültür ayçiçeği ile melezlenebilme olanaklarının araştırılması

Abstract

Bu çalısma 2007 ve 2008 yıllarında Edirne kosullarında Trakya Tarımsal Arastırma Enstitüsü uygulama alanında ve laboratuar kosullarında, bazı yabani ayçiçegi türlerinin morfolojik, fizyolojik özelliklerinin belirlenmesi ve kültür ayçiçegi ile melezlenebilme olanaklarının arastırılması amacı ile yapılmıstır. Arastırmanın ilk yılında laboratuarda çimlendirilerek araziye sasırtılan yabani ayçiçegi türleri üzerinde hipokotilde antosiyanin varlıgı, çiçeklenme gün sayısı, çiçeklenme periyodu uzunlugu, yan dal sayısı, bitki boyu, tabla çapı ve kendine döllenme oranları belirlenmistir. Sitoplazmik erkek kısırlıgı onarma durumunu belirlemek ve ikinci yıl verim denemesinde kullanabilmek amacı ile her yabani ayçiçegi türü ile 2453-A ana hattı arasında test melezleri olusturulmustur. Arastırmanın ikinci yılında test melezleri ekilmis ve çiçeklenme döneminde sitoplazmik erkek kısırlıgı onarma durumu gözlenmistir. Melezlerin çiçeklenme gün sayısı, dane verimi, bitki boyu, tabla çapı, 1000 dane agırlıgı, % oleik (C:18:1) yag asiti degeri, yag asitleri kompozisyonu, toplam yag oranı belirlenmistir. Laboratuar kosullarında her yabani türün orabansın yeni ırklarına karsı reaksiyonu ve kuraklık stresine karsı dirençleri belirlenmistir. Yabani ayçiçegi türlerinin çiçeklenme gün sayıları 82-105 gün arasında degisim göstermis en erkenci tür E-142 Helianthus petiolaris spp. petiolaris olarak belirlenmistir. E-175 (Helianthus annuus) yabani ayçiçegi türü incelen altı karakter bakımından istatistiki analiz sonucunda kuraklıga karsı direnci en yüksek tür olmustur. Laboratuar kosullarında % 30 frekans, 0.5 saldırı derecesi degeri ile orabans ırklarına karsı reaksiyonu test edilen 6 tür arasında E-174 (Helianthus annuus) türü tolerant özellik göstermistir. Test melezlerinde E-060 (Helianthus annuus) ve E-174 (Helianthus annuus) türlerinin sitoplazmik erkek kısırlıgı onarmadıgı görülmüstür. 2453-A ana hattı ile yapılan melezlerde türlerin dane verim degerleri 167.7 kg/da ile 191.3 kg/da arasında degismis en yüksek verim E-142 Helianthus petiolaris spp. petiolaris türünden alınmıstır. Linoleik tip ana hattı ile yapılan melezlerde oleik tip yag asiti en fazla % 33.22 ile 2453-A x E-173 (Helianthus annuus) melezinden elde edilmis ve normal oleik sınıfta yer almıstır.

This study was done to determine the morphologic and physiologic feautures of some wild sunflower species and to study of the facilities of hybridization with cultural sunflower in the breeding nursery and at the laboratory conditions of Trakya Agricultural Research Institute, Edirne, Turkey in 2007 and 2008. In the first year of the research, the existance of hypocalemic antocyanin of species in the area conditions, flowering day number, flowering period length, lateral number, head diameter, plant height and selfing condition rates which are over wild sunflower species having been transfered to the area by germinating in the laboratory were determined. In order to determine the state of cytoplasmic male sterility restoring and in order to able to use it in the second year yield trial, test hybrids were formed between every wild sunflower species and remale line 2453-A. In the second year of the research, testing hybrids were planted and the state of cytoplasmic male sterility restitution was observed. The number of flowering day of hybrids, grain yield, plant heigh, head diameter, the weight of 1000 feeds, oleic (C:18:1) percentage, oil acid, the compositon of fatty acids and oil content were determined. In the laboratory conditions, broomrape reaction of every wild species against to new species and resistance towards drought stress were affiliated. The numbers of flowering day of wild sunflower species exhibited variation between 82 and 105 days and E-142 (Helianthus petiolaris spp petiolaris) was affiliated as the earliest riser species. In terms of the six characters having been analyzed, the wild sunflower, E-175 (Helianthus annuus), became the most resistant species towards drought base on statistical analysis. E-174 (Helianthus annuus) species, having 20-30 % frequency and 0.3-0.5 attact degree rate in laboratory stipulations, indicated a tolerance reaction towards the broomrape races among six species of which reactions had been tested. It was seen that the species, E-060(Helianthus annuus) and E-174(Helianthus annuus), didn’t restore a cytoplasmic male sterility at the hybrids being tested. The grain yield ratios of species at the hybrids, being hybridizated by means of remale inbred line 2453-A, fluctuated between 167.7 kg/da and 191.3 kg/da rates. The maximum yield was obtained from E-142 (Helianthus petiolaris spp petiolaris). Oleic type fat acid at the hybrids, being hybridizated with Oleic type main line, was snaged from E-173 (Helianthus annuus) x 2453-A with the highest 33,22 % rate hybrid and took place in a normal oleic class.