İslâm Öncesi Dinî-Kültürel Olguların Kıblenin Tahvili Hususuna Yansımaları ve Kıble Ayetlerinin Sosyaliçtimaî Boyutu

Abstract

Kıble İslam’da ibadet yönünü belirlemede önemli bir unsurdur. Böyle olmakla birlikte İslâm ümmetinin bir şiarı konumundadır. Bu çalışmada öncelikle kıblenin sözlük anlamı, terimsel anlamı ve diğer dinlerdeki sembolik boyutu üzerinde durulmuştur. Kur’ân’a bakıldığında ilk beytin Ka‘be olduğuna dair deliller bulunmaktadır. Hz. İbrahim de Ka‘be’ye yönelmiş, oğlu Hz. İsmail de bu minvalde devam etmiştir. Kur’ân ayetlerinden ve tefsirlerden de anlaşıldığı üzere kıblenin Beyt-i Makdis’e döndürülmesi sonrasında tarihî süreçte meydana gelen tartışmalar ayetlere de yansımış, kıblenin tahviline zemin teşkil etmiştir. Tarihsel zeminde meydana gelen bu tür tartışmalar Hz. Peygamber döneminde de zuhur etmiş, Hz. Peygamber de atası İbrahim’in yöneldiği Ka‘be’ye tekrar yönelme arzusu içinde olmuştur. Hz. Peygamber’in Ka‘be’ye yönelme arzusu konusundaki hususları ve kıblenin tahvilinin arka planındaki tartışmaları Sebeb-i nüzûl rivayetlerinde görmek mümkündür. Sonuç olarak belirtilecek olursa kıble İslâm literatüründe fıkhî bir konu olmakla beraber, diğer dinlere nazaran sosyal ve içtimaî bir durum arz etmektedir. Zira İslam’da kıble sembolik özellik taşır. Kur’ân’da kıblenin ümmet için orta yolu temsil etmesi, bunun dışında kalanların ise itirazları nedeniyle sefih/beyinsiz olarak vasıflandıkları anlatılmaktadır. Sosyolojik açıdan bakıldığında Kur’ân’da belirtilen kıblenin tahvili ile İslam’ın son din olduğu, ümmetinin yükselişe geçtiği ve aşırılıktan uzak, orta yol üzerinde oluşu tescillenmiştir. Bu nedenle İslâm’da kıble, tüm insanlık için tevhit ve orta yol üzere olmanın şiarı özelliğini taşımaktadır.

Qibla is an important element in determining the direction of worship in Islam. However, it is a slogan of the Islamic Ummah. In this study, first of all, dictionary meaning and then terminological meaning of Qibla is expressed and it’s symbolic dimensions in other religions are emphasized. When we search the Qur'an, there is a evidence that the first couplet is Ka‘bah. Abraham was directed to Ka‘bah, and his son Ismael continued in this manner. As it is understood from the Qur'anic verses and it’s exegesis, the discussions that occurred in the historical process after the Qibla turned to Ahl al-Qitab to al-Bayt al-Makdis were reflected in the verses and formed the basis of Qibla's tahweel. Such discussions taking place on the historical background, appeared in the also period of the Prophet (pbuh). It is possible to see in the narrations about asb?b al-nuz?l, the desire of the prophet (pbuh) to turn his face to Ka‘bah and also the discussions at the background of changing the Qiblah. As a result, Qibla is a fiqh issue in Islamic literature, but it presents a social situation compared to other religions. Qibla is symbolic in Islam. In the Qur'an it is explained that Qibla represents the middle way of the ummah, and the rest of them are qualified as miserable/brainless due to their objections. From the sociological point of view, the tahweel of Qibla shows that Islam is the last religion, that the Ummah is on the rise and that it is on the middle road that is far from extremism. For this reason, Qibla in Islam is the motive of being on the path of tawheed and middle way for all humanity