“Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi

Abstract

Selâhaddin Eyyûbî’nin veliahdı olan el-Melikü’l-Efdal siyasî anlamda ortaya çıktığından itibaren pek çoktalihsizlikle karşılaşmış, büyük bir devletin mirasçısı olarak onu daha da ileri götürmesi gerekirken, özelliklekendisine bağlı ümeranın da etkisiyle iktidarını kaybetmiştir. Selâhaddin Eyyûbî’den sonra hükümdar olan elMelikü’l-Efdal önce kardeşleri ve amcası el-Melikü’l-Âdil tarafından etkisizleştirilmiş ve iktidarı amcası elMelikü’l-Âdil’e bırakmak zorunda kalmıştır. Ayrıca ona el-Cezire’de küçük bir bölgenin idaresi verilerekEyyûbî hanedanıyla irtibatı koparılmıştır. Saltanatı elinden alındıktan sonra halife Nâsır-Lidînillâh’a kardeşi ileamcasını şikâyet etmiş, fakat halife taht mücadeleleri ile zayıflayan Eyyûbîlerin içine düştüğü durumdan faydalanma yoluna giderek iktidar sahasını güçlendirmiştir. El-Melikü’l-Efdal’in siyasî anlamda başarısız olmasınınnedenleri araştırılıp, amcası el-Melikü’l-Âdil ile ilişkileri göz önünde bulundurularak Eyyûbî tarihinin tartışmalı bir konusu ele alınacaktır. Diğer taraftan Eyyûbî saltanatının, devletin kurucusu olan Selâhaddin Eyyûbî’ninçocuk ve torunlarına değil de kardeşi el-Melikü’l-Âdil tarafına geçmesinin dramatik yönü izah edilecektir. ElMelikü’l-Efdal’in durumu Şirkuh b. Şâdî ile mukayese edilerek onun ölümüyle talihi açılan yeğeniSelâhaddîn’in, Eyyûbî devletini kurması ve ortadoğunun en güçlü devleti haline getirmesi ele alınacaktır. Bunakarşın onun çocuklarının babalarıyla aynı başarıyı sağlayamamalarının nedenleri irdelenecektir. Şirkûh’la başlayan Mısır hakimiyetinin Selâhaddin’in kardeşi el-Melikü’l-Âdil ile devam etmesi ve Âdil’in soyundan gelenlerin de iktidarı memlüklerine bırakmak zorunda kalmaları anlatılacaktır. Bu makalede el-Melikü’l-Efdal’in iktidarını kaybetmesinde ümeranın rolüne değinilecektir. Bununla birlikte kaynaklarda ifade edilen ilmî yönü güçlü fakat siyasî yönü güçsüz bir vezir olarak addedilen İbnü’l-Esîr kardeşlerden Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in rolünedeğinilecektir. Ayrıca ulema, ümera ve sultanlar arasındaki iktidar çekişmeleri anlatılarak başarılı bir sultanın“başarısız çocukları” ve bunların sonuçları irdelenecektir.