XIII. Yüzyıl Erbil Kökenli Biyografi Müelliflerinden İbn Hallikân Ve Eseri Vefeyâtü’l-Ayan’da Yer Alan Zâp Havzası Âlim, Şair Ve Devlet Adamları Kesrıye Between 1530 And 1611

Abstract

Birçok eski medeniyete beşiklik etmiş olan Zap havzası, eğitim ve öğretim başta olmak üzere tasavvufi bir merkez olarak ta ortaya çıkmaktadır. Bölge Musul ve Erbil gibi iki büyük şehrin de etkisiyle gelişerek pek çok âlim, şair ve mutasavvıfın burada faaliyet yapmasına neden olmuştur. Burada yetişen meşhur âlimlerden olan İbn Hallikân, Erbil ve Musul’da öğrenimini tamamladıktan sonra Eyyubi ve Memlüklü döneminin önemli âlim ve bürokratlarından olmuş ve önemli işler başarmıştır. Bürokrat yönü ilmi yönünden bir adım ilerde olan İbn Hallikân İslâm dünyasının Moğol ve Haçlı istilasına uğraması, şehirlerin yakılıp yıkılması, âlim ve edebiyatçıların öldürülmesi gibi çalkantılı bir döneminde yaşaması nedeniyle merak edilen sorulara cevaplar vermek, şehirleri ve ülkeleri tanıtmak ve kültür hafızasını korumak amacıyla Vefeyâtü ’la ’yâ n \ telif etmiştir. İbn Hallikan sözü edilen eserinde doğup büyüdüğü çevreye ve buradan yetişenlere özel önem vermiş olduğu görülmektedir. Eserde Eyyubiler dönemi emirlerinden İmadeddin b. Maştub, Adeviyye tarikatının kurucusu Adî b. Müsafir, zahid Şeyhülislam el-Hakkârî ve Fakih İsâ el-Hakkâri gibi âlimler yer almaktadır. İbn Hallikan, Hakkârili meşhurların yanı sıra Erbil ve Musullu pek çok âlime yer vermiş olup bunların ekserisi kendi döneminde yaşayanlardan oluşmaktadır. İbn Hallikan’ ın bu bölgede faaliyet gösteren meşhurların çoğuyla da görüştüğünden Vefeyatü ’la ’yan ’ın bölgenin siyasi ve kültür tarihi için önemli bir kaynak olduğu ortaya çıkmaktadır.

Lots of ancient civilizations reigned in Zap Basin, mainly influential in education and training; it also emerges as a mystical center. The Basin was developed under the influence of two great cities such as Musul and Erbil, causing a lot of poets, scholars and religious men to operate there. Institutes were built under the protection and with the encouragement of important people such as the khalifa, politicans and rich people. Lots of famous people in science, culture and art were educated in here. Ibn Halikân was the famous scholar who was educated in here. Ibn Halikân's bureaucratic accumulation was more than knowledge accumulation. He wrote a book called "Vefeyâtü'l-a'yân". The reason why this book is important is because it answers the curious questions about cities and countries and protects the cultural accumulation in hard times such as the works of a lot of scholars and men of letters who were killed in Islamic geographical areas and a lot of cities which were destroyed and invaded by Mongols and Crusaders. In his book, he focuses on the neighborhood where he grew up. Famous scholars such as Emir of İmadeddin B. Maştub from Eyyubi time, founder of Adeviyye's cult Adî B. Müsafir, Şeyhülislam el Hakkâri and fiqh İsâ el-Hakkârî are in his book. Besides Hakkâri's famous scholars, he touched upon a lot of scholars of Musul's and Erbil's.