LE DISCOURS DU PRESIDENT FRANÇAIS SOUS LA LOUPE D’UN HISTORIEN BELGE

Abstract

Dans l’analyse du discours, le statut et le rôle, deux composantes constitutives de l’identité du locuteur, sont étroitement liés. Tandis que le statut institutionnel ou social est plus ou moins permanent, le rôle qui se manifeste souvent dans le discours est plutôt situationnel et variable. Le locuteur développe des stratégies ou des tactiques discursives à travers son statut ainsi que le rôle qu’il adopte dans son discours. Il s’agit là des stratégies de légitimation, de crédibilité et de captation. Les discours politiques étudiés dans cet article ont été analysés dans le cadre de ces trois stratégies qui vont de pair avec les concepts de statut et de rôle. Les discours politiques en question consistent en un discours que François Hollande, le Président de la République française, a tenu devant l’Assemblée nationale à la suite des attaques terroristes survenues le 13 Novembre 2015 à Paris, et une lettre ouverte qui critique ce discours. Cette lettre ouverte a été rédigée par David Van Reybrouck, historien et écrivain belges. On a constaté, dans les deux discours, des impertinences inhabituelles entre les statuts et les rôles qui ont été adoptés par les locuteurs. Cet article essaie de montrer comment ces impertinences se manifestent langagièrement. Il s’agit d’un Président « faible » cherchant à se montrer fort, mais qui est réduit à un rôle d’élève, réprimandé par un historien dans le rôle d’un professeur. Van Reybrouck accuse le Président de la France de copier sur un discours tenu 14 ans avant par un Président américain, toujours à la suite d’une attaque terroriste, et il annonce les risques d’un tel comportement. De là, le discours du Président américain a aussi été pris en compte dans l’analyse. En conclusion, il a été découvert que malgré sa légitimité, Hollande était loin d’être crédible dans son discours et qu’il ne pouvait capter l’attention, tandis que l’historien belge assurait à la fois la légitimité, la crédibilité et la captation.

Söylem çözümlemesinde, konuşucu kimliğinin oluşturucu öğelerinden olan konum ve rol, birbirine bağlı iki kavramdır. Kurumsal veya toplumsal konum az çok kalıcı bir özelliğe sahipken, daha çok söylemle ortaya çıkan rol ise durumsal ve değişken bir özellik taşır. Konuşucu, konumu ve söylemi içinde benimsediği rol aracılığıyla bazı söylemsel stratejiler veya taktikler geliştirir. Bunlar meşruiyet, inandırıcılık ve dikkati üzerinde toplama stratejileridir. Bu makalede incelenecek politik söylemler, konum ve rol kavramlarının yanı sıra, bu üç strateji çerçevesinde çözümlenmiştir. Ele alınan politik söylemler, Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande’ın 13 Kasım 2015’de Paris’te gerçekleşen terörist saldırıların ardından, Millet Meclisi’nde yaptığı bir konuşma ile bu konuşmayı eleştiren bir açık mektuptan oluşmaktadır. Bu açık mektup, Belçikalı tarihçi ve yazar David Van Reybrouck tarafından kaleme alınmıştır. Her iki söylemde de, konuşucuların konumları ve benimsedikleri roller arasında, alışılmadık bağlantısızlıklar olduğu anlaşılmıştır. Makale, bu bağlantısızlıkların dilsel olarak nasıl ortaya konulduğunu çözümlemektedir. Kendini güçlü göstermeye çalışan zayıf bir Cumhurbaşkanının, öğretmen rolü üstlenen bir tarihçi tarafından azarlanan bir öğrenci rolüne indirgenmesi söz konusudur. Van Reybrouck, Fransız Cumhurbaşkanını 14 yıl önce bir Amerikan Başkanının yine bir terör saldırısı ardından gerçekleştirdiği söyleminden kopya çekmekle suçlamakta ve bunun tehlikelerine dikkat çekmektedir. Bu nedenle, Amerikan Başkanının söylemi de çözümlemeye dahil edilmiştir. Sonuç olarak, Fransız Cumhurbaşkanın söylemindeki meşruiyetine karşın, inandırıcı ve dikkat çekici olmadığı, Belçikalı tarihçinin ise bu üç açıdan başarılı olduğu ortaya çıkmıştır.

The status and role, which are the concepts forming the identity of a speaker, are related to discourse analysis. While the institutional or social status is more or less permanent, the role revealing itself through speech is changeable. The speaker develops discourse stakes (legitimacy, credibility, captation) through the status and role adopted within the speech. The political speeches chosen in this article will be analyzed according to the concepts of status, role and these three stakes: the speech of the French President Hollande on 13 November 2015 after terrorist attacks in Paris and an open letter criticizing this speech, written by a Belgian historian David Van Reybrouck. It has been observed that in both speeches there is an unusual incoherence between the status and role. This article analyzes how this incoherence is put into language. The discussion is about how a weak president trying to present himself as strong is reduced to the role of a student lectured by a historian adopting the role of a teacher. Van Reybrouck accuses the President of copying an American president after terrorist attacks 14 years ago. This is why the speech of the American president is also analyzed. To conclude, despite the legitimacy in the French President speech, the President could not be credible and captive, while the Belgian historian has been successful regarding these three stakes.