XIII. yüzyıl Orta Asya Moğollarında sosyal ve kültürel yapı

Abstract

Cengiz Han, üstün liderlik vasıfları sayesinde Moğolları tek bir bayrak altında toplamayı başarmıştır. Bu başarı, Moğolların, dünya tarihinde unutulmayacak bir imparatorluk kurmalarına ve özellikle Avrupa ve İslam coğrafyalarında derin bir iz bırakmalarına neden olmuştur. Dünyanın 1/3'ünü idaresi altına alan Moğolların tarihi, doğal olarak merak edilmiş, bu konuda birçok araştırma yapılmış ve günümüzde de bu araştırmalar devam etmektedir. Moğolların kendi içlerindeki savaşları bitirmeleriyle birlikte bozkırlarından çıkarak çevrelerindeki devletleri teker teker boyundurukları altına almaları XIII. yüzyıla rastlamaktadır. XIII. yüzyıl Orta Asya Moğollarının sosyal ve kültürel yapılarına bakıldığında ise homojen bir yapıdan ziyade heterojen bir yapı ortaya çıkmaktadır. Proto-Moğollardan başlayarak Türklerle yüzyıllardır birlikte yaşamaları, iki milletin birçok ortak noktasının oluşmasına zemin hazırlamış ve bunun sonucunda Türkleşmiş Moğollar ve Moğollaşmış Türkler ortaya çıkmıştır. XIII. yüzyılda Hristiyan, İslâm ve Çin kültürleriyle sürekli bir etkileşim söz konusudur. Bu etkileşim sosyal ve kültürel açıdan önemli bir değişimi de beraberinde getirmiştir. Özellikle proto-Moğollardan beri süregelen ve bunun bir yansıması olan Cengiz Yasaları'nda kendini gösteren sosyal ve kültürel yapılarındaki değişim açıkça gözlemlenmektedir. Bu değişimin en önemli sebebi ise Moğolların boyundurukları altına aldıkları halklara karşı uyguladıkları hoşgörü anlayışlarıdır. İlerleyen zaman içerisinde dörde bölünen Moğol İmparatorluğu'nda ortaya çıkan hanlıkların sosyal ve kültürel yapılarındaki değişiklikler, tebaalarındaki hâkim unsurun lehine olacak şekilde değişime uğramıştır. Bu değişim, Orta Asya'dan uzaklaştıkça daha belirgin bir hâl almıştır.

Genghis Khan, thanks to his superior leadership trait, achieved to unify the Mongols under a single flag. This achievement led the Mongols establish an unforgettable empire in world history and engrave an impression in European and Islamic geography particularly. The history of the Mongols, which dominated 1/3 of the world, has been wondered as a matter of course and has been carried out many researches on that field and today those studies continue. It is the thirteenth century when the Mongols ended their own battles and came out of their steppes and subdued the nearby nations. As for considering the social and the cultural natures of the Central Asian Mongolians of the thirteenth century, they were in a heterogeneous structure rather than a homogeneous one. Their centuries of cohabitation with the Turks as from the Proto-Mongols, paved the way for forming several common grounds for the two nations and that resulted in emerging Turkish Mongols and Mongolian Turks. In the thirteenth century, there was a constant interaction between Christian, Islamic and Chinese cultures. That interaction brought a significant change in social and cultural terms in its wake. Especially the change in the social and cultural structures, which had been continuing since the Proto-Mongols and had shown itself in the Genghis Khan's Code of Law, which was a repercussion of that, is clearly observed. The most important reason for this change is the tolerance of the Mongols towards the nations they have subdued. The changes in the social and cultural structures of the khanates which emerged in the Mongolian Empire, which quartered later on, got changed in favor of the dominant element of their subjects. That change became more pronounced as it moved away from Central Asia.