Bazı yerli ve yabancı ekmeklik buğday genotiplerinde kahverengi pasa dayanıklılığın moleküler belirteçler ile belirlenmesi

Abstract

Geçmişten günümüze buğday insan beslenmesinde önemli bir besin maddesi olmuştur ve gelecekte de bu önemini korumaya devam edecektir. Buğdayın; adaptasyon yeteneğinin yüksek, işlemesinin kolay ve az maliyetli olmasından dolayı dünyanın birçok bölgesinde üretimi gerçekleştirilebilmektedir. Geniş alanlarda yayılış göstermiş olan buğday, sadece insan beslenmesinde değil hayvan beslenmesinde ve endüstri alanında da kullanılmaktadır. Birçok alanda kullanılan buğdayın gelecekteki talebi karşılayabilmesi için verim kayıplarının önüne geçilmesi ve birim alandan elde edilen veriminin arttırılması gerekmektedir. Buğdayda verim kayıplarının nedenlerinden biri de kahverengi pas hastalığıdır. Bu kayıpların engellenebilmesi ve verimin arttırılabilmesi için yeni çeşitlerin ıslah edilmesi gerekmektedir. Çeşitlerin ıslahında, moleküler destekli ıslah ile klasik ıslah metotlarının birlikte kullanılması daha etkili ve hızlı sonuçlar alınmasını sağlayabilmektedir. Yapılan tez çalışmasında buğdayda kahverengi pas dayanıklılık geni olan Lr gen bölgelerinden; Lr1, Lr9, Lr10, Lr13, Lr14a, Lr19, Lr21, Lr22a, Lr24, Lr34, Lr35, Lr37, Lr39, Lr46, Lr47, Lr49 ve Lr58 gen bölgeleri çalışılmıştır. Çalışma da PCR optimizasyonu sağlanan Lr13, Lr14a, Lr19, Lr22a, Lr24, Lr34, Lr37 ve Lr47 gen bölgeleri ile 96 buğday genotipi kahverengi pasa dayanıklılık açısından test edilmiştir. Çalışmadan elde edilen verilerin kahverengi pasa dayanıklılık genleri içeren çeşitlerin buğday ıslah programlarında kullanılmasına önemli bilgiler sağlayacağı ve etkili ıslah programlarının oluşturulmasında önemli paya sahip olacağı düşünülmektedir.

Wheat has been a significant nutrient in human nutrition from past to present and will continue to maintain this importance in the future. Wheat; due to its high adaptability, easy processing, and low cost, it can be produced in many regions of the world. Wheat, which has spread over wide areas, is used not only in human nutrition but also in animal nutrition and industry. In order to meet future demand, it is necessary to prevent yield losses and increase the yield obtained from the unit area. One of the reasons for yield losses in wheat is leaf rust disease. In order to prevent these losses and increase the yield, new varieties need to be developed. In the breeding of varieties, more effective and faster results can be obtained with molecular-assisted classical breeding programs. In the thesis, leaf rust resistance genes in wheat; Lr1, Lr9, Lr10, Lr13, Lr14a, Lr19, Lr21, Lr22a, Lr24, Lr34, Lr35, Lr37, Lr39, Lr46, Lr47, Lr49, and Lr58 genes were studied. Among the studied Lr genes, the Lr13, Lr14a, Lr19, Lr22a, Lr24, Lr34, Lr37, and Lr47 gene regions were optimized with PCR and determined in terms of resistance to leaf rust in 96 wheat genotypes. It is thought that the data obtained from the study provide important information for the use of varieties containing leaf rust resistance genes in wheat breeding programs and have important implications in the creation of effective breeding programs.