Osmanlı toprak rejimi ve tarihsel süreç içinde kooperatifçiliğimiz

Abstract

Osmanlı toplum yapısı, Anadolu’nun kıyısında yer alan bir küçük bir beylikten büyük bir devlete uzanan bir çizgide farklı dinamikleri içinde barındıran bir özelliğe sahiptir. Farklı coğrafyaların, farklı toplumların, farklı kültürlerin ve farklı dinleri, uzun bir zaman dilimi içinde bir arada yaşayabilmiş olmaları bu dinamiklerin bir eseri olsa gerektir. Bu bir arada yaşamanın barış içinde ve toplumsal büyük kavgalardan uzak bir yaşam olduğu da çok açıktır. Denilebilir ki iletişim araçlarının son derece sınırlı olduğu, kitleleri kontrol etmenin hemen hemen imkansız olduğu ve kitleleri yönlendirecek herhangi bir gücün olmadığı bir tarih döneminde, Osmanlı Devleti kalıcı barış içinde bir varlık göstermiştir. Kooperatifçilik kendine has uygulamaları ile tarihin içinde yerini alırken, en fazla öne çıkan yanı “işbirliği” ve “dayanışma” olmuştur. Sevgi ve barış kooperatifçiliğin özünde vardır. XIX. yüzyılda Avrupa (?ngiltere, Fransa, Almanya)’da ortaya çıkan kooperatifçilik hareketi, esas itibariyle, bir yandan Sanayi Devrimi sonrası bozulan toplumsal dengelerin yeniden inşasını hedeflemiş diğer yandan da kapitalist düşünce ve uygulamalar ile insanların rekabet ve kâr çekici altında ezilmemeleri için mücadele etmiştir. XIX. yüzyıl kooperatifçilerinin bir çoğunun sosyalist düşünceler içinde olmasının temel sebebi de budur. Çünkü sosyalist düşünce, Sanayi Devrimi sonrası ortaya çıkan gelişmelerin insanın sömürülmesi noktasına bir karşı çıkış niteliği taşımaktadır. Osmanlı toplum yapısı dinamikleri içinde, toprak rejimi ve buna bağlı uygulamaları, ahilik ve lonca teşkilatı ve vakıf kurumu gibi çok önemli hususiyetleri barındırmıştır. Toprak rejimi, toprağa bağlı feodalitenin gelişmesini engellerken, ahi ve lonca teşkilatları da esnaf ve sanatkârlığa bağlı bir sömürü sisteminin gelişmesini önlemiştir. Vakıf kurumları da bir yandan devletin sosyal anlamda yapamadığı bayındırlık, sosyal yardım ve eğitim gibi işleri yaparken diğer yandan da avarız vakıfları eliyle özellikle esnaf ve sanatkârların tefecilerin eline düşmesini ve bu şekilde tefeci- bezirgan sınıfının ortaya çıkmasını önlemiştir. Osmanlı toplum yapısında yer alan bu kurumlar, ekonomik bir olgunun çok ötesinde, toplumsal ve sosyoekonomik fonksiyonlara haizdir. Hatta vakıf kurumu dışındaki diğer iki kurumun, buna ilaveten askerî nitelik ve özellikleri vardır. Örneğin toprak rejimi, halkın beslenmesinin temininin yanı sıra iaşe ve asker yetiştirilmesi bakımından orduyla ilişkilidir. Kooperatifçiliğin başlangıcı olarak, XIX. yüzyılda Avrupa’da başlayan çalışmalar kabul edilir. Bu çalışmalarda öne çıkan husus, ?ngiltere’nin tüketim kooperatifçiliğine, Fransa’nın üretim kooperatifçiliğine Almanya’nın da kredi kooperatifçiliğine önderlik ettiğidir. Bu gelişmelerle birlikte Osmanlı Devleti’nde, Mithat Paşa’nın başlattığı ve adı önce “ Memleket Sandıkları” sonra “Menafi Sandıkları” olan köylü –çiftçi kesimin finansman sorununu çözmeye yönelik kooperatifçilik hareketleri de söz konusudur. Mithat Paşa’nın büyük zorluklarla başlattığı ve son derece başarıyla sürdürdüğü bu çalışma, daha sonra aynı amaçları gerçekleştirmek üzere “Ziraat Bankası”nın kuruluşunu gerçekleştirmiştir. Kooperatifçilik tarihi insanlık tarihi kadar eskidir. Kooperatifçilik benzeri çalışmalar adına “kooperatif” denmesi için Owen’ı beklemiştir sadece. Dolayısıyla adı kooperatif olmasa da, aynı fonksiyonlara haiz çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardaki farklılıkların bir kısmı yapısal olmakla beraber büyük bir kısmı farklı kültürlere ait olmaktan ileri gelmektedir. Bu noktada, Osmanlı toplumsal yapısının en önemli unsuru olan toprak rejimi, ahilik-lonca teşkilatı ve vakıf kurumu içinde taşıdığı özellikler ve topluma sunduğu imkanlar nispetinde kooperatifçiliğin ve mesleki örgütlenmenin ilk dönem uygulamaları olarak kabul edilebilir.

The social structure of Ottoman Empire, from a small kingdom of the Anatolian coast to a big state, has a specific feature, composed of different dynamics. The possibility to live together, in the different geographies, and the different communities, and the different cultures, and the different religions must be created by these dynamics. The reason for this unity was created by these dynamics. It is evident that the people were lived together in peace. And their life was far from the big social problems and the fight. It is possible to say that the Ottoman Empire was an empire in peace, for a long time, in which the communication devices were so limited, and the controlling the mass was almost impossible, and a power to lead the mass did not exist. A Cooperative Organization, with its own specific applications, has occupied a place in the history, with its main sides, as “Cooperation” and “Solidarity”. The Love and the Peace were essential for the Cooperative Organization.. The Cooperative Organization was appeared in Europe (the United Kingdom, France, and Germany) in the 19th century, at first. In principle, the organization’s aim was to rebuild the social balance, spoilt after the industrial revolution. And it struggled for people in order to feel them free from the pressure and the competition of the capitalist thought, and its practices. It was the main reason for most of the members of the cooperative organizations to supported socialist ideology, since socialist ideology was opposed to the conditions of the people‘s exploitation, which has been created by the developments, after the industrial revolution. Within the framework of the Ottoman social structure, very important inventions, such as land management and the related applications, and the Ahi community and charitable foundations, were occupied all their places. While the land management was prevented to the development of feudalism, related to the land, the craftsmen and artists were protected by the organizations of the “ahi” and “lonca ( guild ) ”, from the exploitation system, affiliated with themselves. And by the foundations of charity, were created the public works, social welfare and educational facilities, all of which have not accomplished by the state in a public domain. By the assistance of “Avarız Vakıfs / Foundations of Deficiency”, the craftsmen and artists were protected, against the lenders and the creation of a lendermerchant class. The institutions, related to the Ottoman social system, far from the economic facts, were possessed the communal and socio-economic functions. And along with the charitable foundations, there were two other institutions with their militaristic features. For instance, land reform was not aimed to provide the people with food, but also, to provide the army with food and to join the soldiers to the army. The works and efforts, which have been created in Europe, in the 19th century, were accepted as the beginning of the Cooperative Organizations. In respect of these efforts, it seems that the United Kingdom was leader of the cooperative organization of consumption. France was leader of cooperative organization of production. And Germany was leader of the cooperative organization of credit. Along with these developments, the cooperative organization movement, in order to solve the financial problems of the peasant-farmer class, was started by Mithad Pasha, by means of the organization, firstly called as “Memleket Sandıkları” / ‘ Country Funds ‘ and then, as Menafi Sandıkları” / ‘ Profitable Funds” , in Ottoman Empire. The movement, which has started by Mithat Pasha, was carried successfully, and accomplished by the establishment of “Ziraat Bank”, within the same goals. However, the history of cooperative organization movement is old as the history of humanity. The Cooperative Organization movement, to call these works, as “Cooperative”, has been looked for Mr. Owen merely. Consequently, similar organizations, which were not called “cooperative”, were useful with similar functions. While some of the differences in these organizations are structural, a great many of them are related to different phenomenon of the different cultures. In this point, the land management, the ahi-guild organization and the Foundations, which were most important elements of the Ottoman society, may be accepted as the first applications of the first period of the cooperative organization in relation to all their specialties and all the possibilities, provided the society with.