Gama ışınlaması ile oluşturulan ekmeklik buğday (L.) M4 populasyonlarının bazı morfolojik ve agronomik özelliklerindeki değişimlerin belirlenmesi

Abstract

Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü'nde 2019-2020 yetiştirme döneminde tesadu¨f bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine go¨re 4 tekrarlamalı olarak yürütülen bu çalışmada, 5 adet farklı ekmeklik buğday ticari çeşidi ve bu çeşitlerin 60Co kaynağından 4 farklı gama dozu (100, 200, 300 ve 400 Gy) uygulaması ile elde edilmiş olan 20 adet M4 populasyonu materyal olarak kullanılmıştır. Araştırmada incelenen tane verimi ve kalite özellikleri için genotip ve mutasyon dozu ortalamaları arasındaki farklılıklar ile başakta tane sayısı ve yaş gluten oranı hariç diğer tüm özellikler için genotip x doz interaksiyonu istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Genel olarak kontrolle karşılaştırıldığında düzenli olmamakla birlikte; gama ışını dozlarının bitki boyu, başak uzunluğu, başakta tane ağırlığı, protein oranı, yaş gluten oranı, zeleny sedimantasyon değeri, enerji değeri ve tane sertliği için pozitif yönde değiştirici ve başakta başakçık sayısı, başakta tane sayısı, bin tane ağırlığı, hasat indeksi, hektolitre ağırlığı ve tane verimi için ise negatif yönde değiştirici etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Ekmeklik buğday mutasyon ıslahı çalışmalarında verim ve verim kompanentlerinin iyileştirilmesi için 100 ile 200 Gy arasında gama ışını dozlarının, tane kalite özelliklerinin iyileştirilmesi için de 300 ile 400 Gy arasında gama ışını dozlarının daha etkili sonuçlar oluşturabileceği anlaşılmıştır. Çalışmamızda fenotipik varyasyon katsayısı (PCV) değerleri (%1,47-14,90) ile genotipik varyasyon katsayısı (GCV) değerleri (%1,31-14,29) orta ve düşük olarak tahmin edilmiştir. Geniş anlamda kalıtım derecesi ve %10 seleksiyon şiddetinde beklenen genetik ilerleme değerleri sırasıyla %53,66-96,31 ve %0,53-67,85 arasında değişmiştir. Yüksek kalıtım derecesi ile birlikte yüksek genetik ilerlemenin tahmin edildiği alveograf enerji değeri için seleksiyonun M4 generasyonunda etkili olabileceği görülmektedir. Başakta tane sayısı ve tane sertliği değeri için yüksek kalıtım derecesi değeri ile orta genetik ilerlemenin tahmin edilmiş olması bu özellikler için seleksiyonun sonraki generasyolara bırakılmasının daha uygun olabileceğini göstermektedir.

In this study, which was carried out in the 2019-2020 growing season in Tekirdağ Namık Kemal University, Faculty of Agriculture, Department of Field Crops as split plots design in randomized blocks with 4 replications 5 commercial wheat varieties and 20 M4 populations obtained from their 60Co source with 4 different gamma doses (100, 200, 300 and 400 Gy) were used as material. Differences between genotype and mutation dose averages for grain yield and quality traits examined in the study, and genotype x dose interaction were found to be statistically significant for all traits except the number of grains per spike and wet gluten ratio. Generally not regular; gamma ray doses shifted positive direction for plant height, spike length, grain weight per spike, protein content, wet gluten content, zeleny sedimentation value, energy value and grain hardness, and shifted negative direction for spikelet number per spike, number of grain per spike, thousand grain weight, harvest index, test weight and grain yield compared to control. In bread wheat mutation breeding studies, it has been understood that gamma ray doses between 100 and 200 Gy for improving yield and yield components and gamma ray doses between 300 and 400 Gy for improving grain quality characteristics can produce results that are more effective. Broad sense heritability and expected genetic progression values at %10 selection severity varied between %53.66-%96.31 and %0.53-%67.85, respectively. It is seen that selection for alveograph energy value, which predicts high genetic advance with high heritability, may be effective in M4 generation. High heritability and moderate genetic advance values were estimated for the number of grains per spike and grain hardness, indicating that it may be more appropriate the selection for these traits to delay the next generations.