30-70 yaş arası bireylerin birinci basamak sağlık hizmetleri kullanımı ile kanser tarama testleri hakkında bilgi, tutum ve davranışlarının değerlendirilmesi

Abstract

Giriş ve Amaç: Kanser hem dünyada hem de ülkemizde ikinci en sık ölüm nedeni olup morbidite ve mortalitesi yüksek bir hastalıktır. Ülkemizde ulusal kanser tarama programlarının uygulanmaya başlaması ile birinci basamak sağlık hizmetlerinin kanser taramalarındaki rolü büyük önem kazanmıştır. Çalışmamızın amacı, Aile Hekimliği Polikliniğine başvuran 30-70 yaş arası bireylerin birinci basamak sağlık hizmetlerini kullanım durumu ile ulusal kanser tarama programında mevcut olan rahim ağzı, kolorektal ve meme kanseri hakkındaki bilgilerini, tutumlarını ve tarama kriterlerine uyan kişilerin davranışlarını değerlendirmek ve hastalarımızda kanser taramaları ile ilgili farkındalık oluşturmaktır. Gereç ve Yöntem: Çalışmamıza Haziran-Ekim 2021 tarihleri arasında üniversitemiz Aile Hekimliği Polikliniği'ne herhangi bir sebeple başvuran, 30-70 yaş arasındaki 215 kişi dahil edildi. Katılımcılara sosyodemografik veriler, birinci basamak sağlık hizmetleri kullanım durumu ve kanser tarama testleri hakkında bilgi, tutum ve tarama kriterlerine uyan kişilerin davranışlarını değerlendirmek amacıyla oluşturulmuş anket formu yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulandı. Verilerin analizi SPSS (IBM SPSS Statistics 24) adlı paket program kullanılarak yapıldı. İki nitel değişkenin birbiriyle ilişkisinin değerlendirilmesinde "Fisher-Exact" veya"Pearson-?2" çapraz tablolarından yararlanıldı. p<0,05 olduğu durumlar istatistiksel açıdan anlamlı kabul edildi. Bulgular: Araştırmaya katılan 215 kişinin 112'si (%52,1) kadın, 103'ü (%47,9) erkekti. Katılımcıların yaş ortalaması 46,61±9,25 idi. Katılımcıların %85,1'inin evli, %61,9'unun lise/üniversite mezunu olduğu ve %60,5'inin çalıştığı, %86,0'sının il merkezinde yaşadığı belirlendi. %70,2'sinin kronik hastalığı olmadığı, %95,8'inin kanser tanısı olmadığı, %50,7'sinin ailesinde kanser tanısı olmadığı belirlendi. Katılımcıların tamamının aile hekimliğine kayıtlı olduğu ve %94,4'ünün aile hekimini bildiği/tanıdığı, %70,2'sinin düzenli aile hekimine gittiği belirlendi. Kadınlarda HPV DNA/smear testinin bilinme oranı %87,5, kendi kendine meme muayenesinin %91,1, mamografinin %98,2, tüm katılımcılarda gaitada gizli kan testinin bilinme oranı %54,4, kolonoskopinin %84,2 olarak bulundu. Tarama testi için yaşı ve cinsiyeti uygun olan kişilerin tarama testlerini yaptırma oranları da HPV DNA/smear testi için %63,4, KKMM için %75,9, KMM için %47,3, mamografi için %51,2, gaitada gizli kan testi için %29,5, kolonoskopi için %14,1 olarak bulundu. Tarama testlerini bilme oranlarının yaptırma oranlarından yüksek olduğu görüldü. HPV DNA/Smear testi yaptıranların ağırlıklı olarak 40-49 yaş grubunda olduğu, HPV DNA/Smear testi yaptırmayanların ise ağırlıklı olarak 30-39 yaş grubunda olduğu görüldü. Bekar olanların ağırlıklı olarak HPV DNA/Smear testi yaptırmadığı belirlendi. 40-49 yaş grubunda olanların ağırlıklı olarak mamografi çekilmediği, 50-70 yaş grubunda olanların ise ağırlıklı olarak mamografi çekildiği görüldü. Lise/üniversite mezunu olanların, beyaz yakalı meslek grubunda olanların ve >8000 TL gelir düzeyinde olanların ağırlıklı olarak gaitada gizli kan testi bilgisi olduğu, ilköğretim mezunu olanların, mavi yakalı meslek grubunda olanların ve ?4000 TL gelir düzeyinde olanların ağırlıklı olarak gaitada gizli kan testi bilgisi olmadığı belirlendi. Kolonoskopi bilgisi olanların ağırlıklı olarak beyaz yakalı meslek grubunda ve >8000 TL geliri olduğu belirlendi. Kanser tarama testlerini yaptırmama veya düzensiz yaptırma nedenleri olarak da ilk sırada "herhangi bir şikayetim olmadığı için", ikinci sırada da "kanser tarama testi yaptırmam önerilmediği için" yer alıyordu. HPV DNA/smear testi, mamografi, gaitada gizli kan testi veya kolonoskopi önerilen kişilerin ağırlıklı olarak önerilen testlerini yaptırdığı görüldü (p>0,05). Sonuç: Çalışmamızda katılımcılardaki kanser tarama programlarının farkındalığının ve kanser tarama testlerini yaptırma oranlarının henüz istenen düzeylerde olmadığını gördük. Kanser taramaları ile ilgili halka eğitim vermede, farkındalık oluşturmada ve kanser tarama testlerini yapma veya yapılması için yönlendirme konusunda birinci basamakta çalışan hekimlere önemli görevler düşmektedir.

Introduction and Objective: Cancer is the second most common cause of death both in the world and in our country, and it is a disease with high morbidity and mortality. With the implementation of national cancer screening programs in our country, the role of primary health care services in cancer screening has gained great importance. The aim of our study is to evaluate the use of primary health care services of individuals between the ages of 30-70 who applied to the Family Medicine Outpatient Clinic, their knowledge and attitudes about cervical, colorectal and breast cancer available in the national cancer screening program, the behaviors of people who meet the screening criteria, and is to raise awareness. Materials and Methods: Our study included 215 people between the ages of 30-70 who applied to the Family Medicine Polyclinic of our university for any reason between June and October 2021. A questionnaire form, which was created to evaluate about sociodemographic data, use of primary health care services, the knowledge, attitudes about cancer screening tests and behaviors of people who met the screening criteria, was applied to the participants by face-to-face interview method. Data analysis was performed using a package program called SPSS (IBM SPSS Statistics 24). "Fisher-Exact" or "Pearson-?2" crosstabs were used to evaluate the relationship between two qualitative variables. Cases with p<0.05 were considered statistically significant. Results: Of the 215 participants, 112 (52.1%) were female and 103 (47.9%) were male. The mean age of the participants was 46.61±9.25. It was determined that 85.1% of the participants were married, 61.9% were high school/university graduates, 60.5% were working and 86.0% were living in the city center. It was determined that 70.2% did not have a chronic disease, 95.8% did not have a diagnosis of cancer, and 50.7% did not have a family history of cancer. It was determined that all of the participants were registered to family medicine, 94.4% of them knew/recognized the family physician, and 70.2% of them went to the family physician regularly. The rate of knowledge of HPV DNA/smear test in women was 87.5%, breast self-examination was 91.1%, and mammography was 98.2%, in all participants, the rate of knowing the stool occult blood test was 54.4%, and colonoscopy was 84.2%. The rates of have screening tests of people whose age and gender are suitable for the screening test are 63.4% for HPV DNA/smear test, 75.9% for BSE, 47.3% for CBE, 51.2% for mammography, 29.5% for stool occult blood test, 14.1% for colonoscopy. It was seen that the rate of knowing the screening tests was higher than the rate of having them done. It was observed that those who had the HPV DNA/Smear test were predominantly in the 40-49 age group, while those who did not have the HPV DNA/Smear test were predominantly in the 30-39 age group. It was determined that those who were single did not have HPV DNA/Smear test mostly. It was observed that those in the age group of 40-49 were not predominantly have a mammography, while those in the age group of 50-70 were predominantly have a mammography. It was determined that those who graduated from high school/university, those in the white-collar profession, and those with an income level of >8000 TL predominantly had knowledge of fecal occult blood test. It was determined that those who graduated from primary school, those who were in the blue-collar occupation group and those with an income level of ?4000 TL did not have knowledge of fecal occult blood test. It was determined that those with colonoscopy knowledge were predominantly in the white-collar occupation group and had an income of >8000 TL. Among the reasons for not having cancer screening tests or having them done irregularly, the first place was "because I did not have any complaints", and the second was "because I was not recommended to have a cancer screening test". It was observed that people who were recommended HPV DNA/smear test, mammography, stool occult blood test or colonoscopy had the recommended tests mostly done (p>0.05). Conclusion: In our study, we saw that the awareness of cancer screening programs and the rate of having cancer screening tests in the participants were not yet at the desired levels. Physicians working in primary care have important duties in educating the public about cancer screenings, raising awareness, and conducting cancer secreening tests or directing to having them.